Myœlê, ¿e kilka s³ów na ten temat powinno sie obowi¹zkowo tutaj znaleŸÌ.
czy ich liczba nieustannie maleje d¹¿¹c do zera i nikt nie stara sie temu przeciwdzia³aÌ
Fakt, ze takie konie moÂżna spotkaĂŚ na poÂłudniu Polski jest dla mnie oczywisty, ale czy sÂą takÂże w innych rejonach ?
W czym najlepiej sie sprawdzajÂą ? jacy sÂą najsÂłynniejsi przedstawiciele teraz i w ostatnich latach ?
Prosze te¿ osobê, maj¹c¹ stycznoœÌ z tymi koùmi, o opisanie szczególnych cech pokroju, cech fenotypowych, poza wielkimi uszami
Furioso - PrzedÂświty
Wp³yw na ukszta³towanie koni ma³opolskich mia³y ro¿ne szczepy i rody (jak Shagya, Dahoman, Gidran), wywodz¹ce siê od ogierów czystej krwi arabskiej, angloaraby francuskie -pochodz¹ce od przodków czystej krwi arabskiej i pe³nej krwi angielskiej- oraz Furioso- Przedœwity, których przodkami by³y g³ównie ogiery pe³nej krwi angielskiej.
Spoœród rodów pó³krwi angielskiej do najznakomitszych w hodowli austro-wêgierskiej nale¿y szczep furioso. Wywodzi siê on w prostej linii mêskiej od ogiera pe³nej krwi angielskiej FURIOSO, urodzonego w 1836 roku w stadzie J. Karolyi na Wêgrzech, po importowanym z Anglii Privater i równie¿ importowanej Miss Furey. By³ to koù o dobrym pochodzeniu. Jego przodkowie nale¿eli do czo³owych produktów hodowli angielskiej i stworzyli wielkie rody mêskie. Furioso biega³ na torze skromnie. W 1841Furioso, jako piêciolatek nabyty zosta³ dla wêgierskich stadnin paùstwowych. Kry³ w stadninach Babolna i Mezohegyes przez 10 lat, a¿ do koùca swojej kariery stadnej. Furioso by³ ciemnogniadej maœci, mocnej budowy, prawid³owo i harmonijnie zbudowany, bardzo szlachetny i odznacza³ siê doskona³ym ruchem. Furioso senior ³¹czony by³ z klaczami pó³krwi angielskiej oraz arabskiej i da³ z nimi doskona³e potomstwo. Pozostawi³ po sobie 95 synów i 81 córek. Wœród synów Furioso seniora wybi³ siê szczególnie Furioso I urodzony w 1844 roku z klaczy arabskiej Assed. Furioso da³ póŸniej dwie linie radowieckie, wywodz¹ce siê od Furioso VI i VII. Drugim synem Furioso seniora, który ugruntowa³ du¿y ród mêski by³ Furioso X z angielskiej klaczy Trevillam. Po pierwszej wojnie œwiatowej konie furioso rozpowszechni³y siê poza Wêgrami i Austri¹- w Czechos³owacji, Rumunii, Polsce, Bu³garii i Jugos³awii. W Polsce ogiery furioso stacjonowa³y g³ównie w Ma³opolsce. Najbardziej rozpowszechni³a siê krew furioso w Nowos¹deckim, gdzie wystêpowa³a g³ównie z krwi¹ przedœwitów.
Wœród licznych szczepów koni pó³krwi, jakie wytworzy³a hodowla monarchii austro-wêgierskiej nale¿¹ przedœwity. Przedœwity wywodz¹ siê od znakomitego ogiera pe³nej krwi angielskiej PRZEDŒWITA, urodzonego w Cherzelowie w Rzeszowskim w stadzie spó³ki hodowlanej J. Tarnowskiego i O. Or³owskiego. Przedœwit by³ synem ogiera Knight of the Garter, œredniej klasy i klaczy The Jewel, która poza Przedœwitem dawa³a konie mierne i czêsto ja³owi³a. Przedœwit by³ wysokiej klasy wyœcigowej: biega³ 32 razy, z czego wygra³ 25 gonitw, 3 razy by³ drugi i raz trzeci. W roku 1876 Przedœwit zosta³ sprzedany do austriackich stad paùstwowych i otrzyma³ przydzia³ do Piber. Jako reproduktor odznacza³ siê zarówno w pe³nej krwi jak i pó³krwi, w której stworzy³ du¿y ród przedœwitów. Z po³¹czenia Przedœwita z anglonormandzk¹ klacz¹ Eclatante urodzi³ siê w 1872 roku ciemnogniady ogierek, którego nazwano Przedœwit I, który stworzy³ póŸniej w³asny ród przez swoich synów Przedœwity II, III, V, VI i VII. Przedœwity poza Austri¹ by³y hodowane w Czechach i w Polsce, g³ównie na terenie Ma³opolski. Ogiery zgromadzone by³y g³ównie w SO Drogomyœl i czêœciowo w SO Bogus³awice. Stosunkowo najwiêcej przedœwitów - podobnie jak furioso - u¿ywano w Nowos¹deckim, gdzie krzy¿owano je miêdzy sob¹.
Po drugiej wojnie œwiatowej zgromadzono ogiery furioso i przedœwity w PSO Drogomyœl i Bogus³awice, a klacze w PSK £ososina Dolna i Okocim w woj. krakowskim. Nastêpnie w wyniku likwidacji SO Drogomyœl i dwóch wczeœniej wspomnianych stadnin, ogiery przeniesiono do SO Klikowa a klacze do SK Stubno. W okresie gdy SK Stubno wesz³o w sk³ad kombinatu rolnego pochodne furioso- przedœwitów przeniesiono do SK Prudnik, sk¹d po dwóch latach powróci³y do SK Stubno. Po za³o¿eniu w SK Stubno hodowli pe³nej krwi, furioso- przedœwity zaczêto hodowaÌ w SK Kalników. W pocz¹tkowym okresie du¿¹ rolê hodowlan¹ odegra³y ogiery: Batory (F.VII-6 i Sziloj Furioso po F.XXIII-8), Furioso XV-8 Bar po F. XV i F.V-1 po F.V, Furioso XV-53 Double po F.XV, Feddan po F.XV-8 Bar, dwaj synowie og. Feddan, ogiery Druzus i Okó³, dwaj synowie ogiera P.VIII ogiery Przedœwit VIII Sim i Przedœwit VIII-21 T³umaczowski, Przedœwit II Wranik po Przedœwit II, a na pocz¹tku lat osiemdziesi¹tych ogiery Przedœwit XIII-4 po P.XIII i Furioso XXXIX - 16 po F.XXXIX. W celu dolewu krwi u¿yto w hodowli furioso- przedœwitów takich ogierów pe³nej krwi jak: Trojnat, Everest, Polonez, Sotis, Gwadar, Oltis, Cyborg a obecnie Sexman. W hodowli furioso- przedœwitów stosowano równie¿ dolew krwi angloarabskiej przez ogiery Amban xxoo, Bawar, Etap, Lukan xxoo, Attis xxoo, Jar, Aragon xxoo i Grey. Wœród ogierów pe³nej krwi wyró¿ni³y siê Everest poprzez swojego syna og. Estop od kl. Estella po P.II Wranik oraz wnuka og. ELIKSIR od kl. Egzotyka po Okó³. Ogier ten pozostawi³ w hodowli tak cenne matki jak Galia od kl. Gabila po Bao d�Orillars sf, która da³a do hodowli trzech synów, a mianowicie Galon po P.XIII-4, Gajusz po Elam i Ganges po Leandro hol. Kolejna córka ogiera Eliksir, która mia³a wiêksze znaczenie hodowlane to klacz Opaka od kl. Opoka po Sotis xx. Matka trzech ogierów Opium po Eksport, Opus po P.XIII-4 i Opar po Rancourer NBPS. Wszyscy trzej przejawiali uzdolnienia skokowe. Trzecia córka ogiera Eliksir, która zaznaczy³a siê w hodowli to Fanfara od kl. Fatamorgana po Od³am, da³a do stad ogierów dwóch synów: Faktor po Eksport i Fart po P.XIII-4. Ogier Sotis xx w hodowli zaznaczy³ siê szczególnie ogierem EDREDON od kl.Egonda po Batory, którego córka kl. Dryssa jest matk¹ ogierów Drakon po Jam i Drozd po Grey. Druga córka ogiera Edredon kl. Grana od kl. Gratka po Bao d'Orillars sf pozostawi³a w hodowli ogiery Grosz po Rancourer NRPS i Grand po Dresk. Z córek ogiera Sotis xx wyró¿ni³y siê £ucznia od kl, £y¿wa po Bawar da³a ogiery £uniniec po Eksport i £uk po P.XIII-4 oraz kl. Emfaza od kl. Empiria po P.II Wranik, matka ogierów Emeryk po Eksport i Ems po P.XIII-4. Ogier Gwadar xx zaistnia³ w hodowli furioso- przedœwitów przez swojego syna og. EKSPORT od klaczy Erekcja po Okó³. Ogier Eksport da³ do hodowli a¿ 11 synów, którzy w zak³adzie treningowym i próbach dzielnoœci wykaza³y siê du¿¹ wartoœci¹ u¿ytkow¹; œrednia 87,56 punktów w próbie dzielnoœci wystawia im ocenê bardzo dobr¹. Córka ogiera Eksport kl. Czatownia od kl. Czata po Kura¿ dostarczy³a do hodowli dwóch synów Czarlston po Czubaryk xx i Czambu³ po P.XIII-4.
W grupie ogierów angloarabskich najlepszy wynik hodowlany osi¹gn¹³ ogier Amban xxoo (Maciek xx i Amethyste xxoo po Pinceau xx) poprzez dwóch synów Armana i Jama, Ogier ARMAN od kl.Armide po F.XV-53 Double da³ trzy wyró¿niaj¹ce siê w hodowli córki: Klika, Elma i Drina. Klacz Klika od kl. Kotka po Batory w hodowli mia³a dwóch synów Klan po Jar i Klif po Jam, Klacz Elma od kl. Ekipa po Feddan wyró¿ni³a siê trzema synami Elgon i Elam po Jam oraz Elpenor po Eksport. Wszystkie trzy wyró¿ni³y siê du¿¹ wartoœci¹ u¿ytkow¹ w próbie œrednia 87,75 punktów z ocen¹ bardzo dobr¹, z których og. ELAM by³ u¿yty jako czo³owy w SK Kalników. Wybitna hodowlanie kl. Drina od kl. Dranatka po Trojnat xx zas³u¿y³a siê w hodowli czterema synami, w tym trzema rodzonymi braÌmi synami ogiera P.XIII-4: Drogocin, Drinck i Dresk o wybitnej wartoœci u¿ytkowej; œredni wynik próby dzielnoœci 93,0 punkty. Wynik próby dzielnoœci ogiera Dresk jest do dzisiaj niepobitym rekordem krajowym w metodzie punktowej, wynosz¹cym 98,08 punktów na 100 mo¿liwych. Ogier Dresk daje potomstwo bardzo ³atwe w pracy o du¿ej jezdnoœci. Czwarty syn klaczy Drina to og. Drabik po Aragon xxoo sprzedany do Niemiec, gdzie po zdaniu próby dzielnoœci na drugim miejscu w ZT Marbach zosta³ u¿yty jako reproduktor w niemieckiej hodowli koni pó³krwi. Drugim synem ogiera Amban xxoo o du¿ym znaczeniu hodowlanym by³ og, JAM od kl. Jamielina po P.VIII-2l T³umaczowski, który w hodowli zaznaczy³ siê pozytywnie dziêki swojej córce Juta od kl. Jurna po Chlor. Klacz Juta to matka czterech synów o du¿ych walorach wierzchowych. Wœród nich ogiery Jurand i Judym to synowie ogiera P.XIII-4. Junak jest po Aragon xxoo a og. Jung jest synem ogiera Dresk.
W ostatnich latach ³¹czono furioso- przedœwity równie¿ z ogierami ras zagranicznych o uzdolnieniach sportowych, co dawa³o pozytywne efekty. W latach 1984 - 1997 poddano w ZT Kwidzyn próbie dzielnoœci 78 ogierów pochodnych furioso- przedœwitów, które uzyska³y w próbie œredni wynik dla ca³ej stawki 85,14 punktów- co wystawia im ocenê bardzo dobr¹. Pochodne furioso- przedœwitów zaistnia³y równie¿ w sporcie. W uje¿d¿eniu najwiêksze sukcesy odnios³y wa³. Kapitol po P.XIII-4 i Kantala po Druzus oraz wa³. Erb po Polonez xx i Egzotyka po Okó³. W skokach wyró¿nili siê synowie ogiera Ererest xx wa³. Arendarz od kl, Arnœwita po P.II Wranik i wa³. Belweder od kl. Beatrice po P.II Wranik. Klacz Danisa po Sotis xx i Dantyjka po Feddan. Wa³ach Gwar po Palonez xx i Gwarancja po Bawar oraz Opium po Eksport i Opaka po Eliksir. W WKKW najlepsze wyniki osi¹gn¹³ wa³. Kadryl po Polonez xx i Kokotka po F.XV-54 Double a Mistrzem Polski koni 5 letnich w tej konkurencji jest og. Egzemus po Dryblas i Egzema po P.XIII-4.
Obecnie konie ma³opolskie pochodne furioso- przedœwitów s¹ hodowane wy³¹cznie przez hodowców prywatnych. Na terenie dzia³ania OZHK w Krakowie centrum ich hodowli to powiat Nowy S¹cz, a do czo³owych hodowców nale¿¹ Stanis³aw Chomiczewski, Jan Górski, Andrzej Woda oraz Technikum Rolnicze w Nawojowej. Drugim prê¿nym oœrodkiem hodowli furioso- przedœwitów jest teren dzia³ania OZHK Rzeszów, gdzie do znacz¹cych hodowców nale¿¹ Micha³ Sapiecha, Stanis³aw Procaj³o, Andrzej Jagodziùski, Maria i Andrzej Bieùko, Jan Zuber oraz Józef Hubert Pekaniec SK "Kalników", który korzysta z doradztwa Józefa Pekaùca, hodowcy o du¿ej wiedzy i doœwiadczeniu. Obecny materia³ hodowlany klaczy ma³opolskich w typie furioso- przedœwitów wed³ug opinii Kierowników OZHK w Krakowie i Rzeszowie jest dobry. Hodowcy maj¹ do dyspozycji dostateczn¹ liczbê reproduktorów. Dla zachowania typu mog¹ korzystaÌ z synów ogiera Przedœwit XIII-4 takich jak: Dresk, Drinck, Judym i Mogun. Do wykorzystania hodowlanego s¹ jeszcze ostatni synowie Jama ogiery Bromir i Elgon oraz wnuk Big Bend po Elam, synowie ogiera Dresk ogiery Jung i Grand. Z synów ogiera Furioso XXXIX-16 czynny w hodowli pozosta³ jedynie ogier Estoùczyk od kl. Esterka po Okó³. Do wykorzystania w hodowli celem dolewu krwi s¹ ogiery o rodowodach zaawansowanych w krew, do których nale¿¹: Harun I ciemnogniady po Harun xx, który jest wnukiem œwiatowej klasy wyœcigowca ogiera Behistoun. Matka ogiera Harun I kl. Przedœwit XIII-34 jest córk¹ ogiera Przedœwit XIII. Jarosz gniady po Eksport i Jagoda po Oltis xx, zinbredowany na ogiera pe³nej krwi Aquino. Mores ciemnogniady po Frombork xx i Przedœwit XIII-40 po P.XIII. Ogier Mores trzykrotnie w próbie dzielnoœci uzyska³ maksymaln¹ ocenê 10 punktów za skoki luzem, parkur i kros oraz kasztanowaty Junak przedstawiany wczeœniej. Z ogierów pe³nej krwi angielskiej godny u¿ycia jest gniady Czarownik (Freedoms Choice i Czeggera) w³. SO Klikowa. W lutym do testu 100 dni zakwalifikowano 9 ogierów pochodnych furioso- przedœwitów, co pozwoli uzupe³niÌ stan reproduktorów ma³opolskich typu furioso- przedœwit. WiêkszoœÌ tych ogierów jest zaawansowana w krew, posiadaj¹ dobry ruch, œredni¹ bonitacj¹ 78,8 punktów i œrednie dane biometryczne. 165,5-195,3-20,7.
ogier Mores
http://www.hij.com.pl/images/mores.jpegogier Dresk
http://www.hij.com.pl/images/dresk.jpegogier Harun I
http://www.hij.com.pl/images/harun.jpegKonie typu furioso- przedÂświty jako jedyne w rasie maÂłopolskiej nie majÂą "strategicznej paĂąstwowej stadniny" ale powinny byĂŚ objĂŞte strategiÂą hodowlanÂą PaĂąstwa.
Adam JoĂączyk
lek. weterynarii
Pomorski ZwiÂązek HodowcĂłw Koni
